با بالا گرفتن تنش های اقتصادی و سیاسی میان ایران و عربستان و نیز مصوبه هیئت دولت مورخ 17 دی ماه مبنی بر ممنوعیت ورود کالاهای تولیدی و صادراتی از مبدأ عربستان و تداوم ممنوعیت سفر عمره هیأت وزیران ایرانی به کشور مذکور تعاملات سیاسی و مبادلات اقتصادی میان دو کشور قطع شد. در همین راستا تعدادی از کشورهای دیگر از جمله سودان، بحرین و جیبوتی نیز با ایران قطع رابطه کرده و امارات متحده عربی نیز سطح روابط خود را تا حد کاردار کاهش داده است. سوال اصلی در این میان آن است که کدام کشور یا کشورها از این تنش ها و قطع رابطه از لحاظ اقتصادی متضرر خواهند شد؟ در این میان نگاهی داشته ایم به سطح روابط اقتصادی میان کشورهای مربوطه تا شاید بتوانیم به سوال مذکور پاسخ دهیم.

ایران و عربستان بعنوان دو کشور بزرگ منطقه خاورمیانه از سالیان دور روابط تجاری داشتند اما در سال های اخیر روابط این دو کشور به دلیل اختلاف نظرهای سیاسی کم رنگ شده است. بر طبق آخرین آمار گمرک، ایران در 9 ماهه سال جاری 52.9 میلیون دلار کالا از عربستان وارد کرده است که بیشتر شامل اقلامی مانند روغن ذرت، مواد صنعتی و کتاب بوده است و در مقابل ایران 162.3 میلیون دلار به عربستان صادرات داشته است که شامل اقلامی مانند تولید مواد غذایی و صنعتی بوده است. بررسی ارقام صادرات و واردات میان دو کشور نشان می دهد که تراز تجاری میان ایران و عربستان به نفع ایران است. نگاهی به آمار و ارقام تجارت میان 5 کشوری که با ایران قطع رابطه کرده یا سطح روابط خود را کاهش داده اند این موضوع را بهتر می تواند روشن کند.

منبع:گمرک جمهوری اسلامی ایران- براساس اطلاعات موجود طی 9 ماهه سال 1394

 با وجود آنکه به نظر می رسد این قطع رابطه از منظر تجاری به ضرر عربستان خواهد بود توجه به این نکته نیز ضروری است که عربستان در کشورهای عربی منطقه و شورای همکاری خلیج فارس نفوذ دارد و این تهدیدی بالقوه برای تجارت ایران بشمار می رود. از یک سو کشورهای خلیج فارس بازارهای مناسبی برای افزایش صادرات غیرنفتی ایران به حساب می آیند، از سوی دیگر بعضی از این کشورهای عربی مانند امارات و آفریقایی مانند جیبوتی دارای موقعیت استراتژیک بوده و از این منظر می توانند بر تجارت خارجی ایران اثرگذار باشند. براساس آمارهای منتشره توسط سازمان توسعه تجارت ایران، امارات سومین کشور هدف ایران برای صادرات کالا بوده است و ایران در سال هایی اخیر همواره از کشور امارات بعنوان بندرگاهی برای ورود کالاهای سایر کشورها به خود استفاده کرده است.کشور جیبوتی نیز با وجود آنکه کشوری فقیر و کوچک بشمار می آید اما بندری است که رابطه ایران را با کشورهای آفریقایی و بازارهای ایران در قاره آفریقا برقرار می کند.

در همین ارتباط، سید حمید حسینی عضو اتاق بازگانی ایران به اگزیم نیوز توضیح داد: در سال های گذشته کشورمان با عربستان روابط تجاری خوبی نداشت و بیشتر ارتباط میان این دو کشور از طریق امارات صورت می پذیرفت لذا این قطع ارتباط نمی تواند به صادرات کشومان لطمه بزند اما این قطع ارتباط می تواند بر وجوه دیگر اقتصاد ایران از جمله حمل و نقل، نقل و انتقالات پولی و صنعت توریست اثر گذار باشد.

وی ادامه داد: بحران و تنش با اقتصاد و تجارت سازگار نیست و تنش حاضر نیز سبب نوعی یارگیری توسط عربستان شده است. کشورهایی مانند جیبوتی، پاکستان، بحرین و مصر کشورهایی هستند که از کمک ها و حمایت های مالی عربستان استفاده می کنند. لذا عربستان می تواند از این نفوذ خود برای فشارهای اقتصادی و سیاسی به ایران استفاده کند. موضوع آن است که کشورهای عربی چقدر حاضر باشند از منافع خود در خصوص ارتباط با ایران بگذرند و با ایران قطع رابطه کنند. بعضی از این کشورها منافع زیادی از ارتباط و همکاری با ایران بدست نمی آورند لذا تحت فشار و نفوذ عربستان حاضر به قطع ارتباط با ایران می شوند این در حال است که بعضی دیگر مانند امارات و عمان حاضر به قطع این ارتباط نمی شوند هر چند که ما شاهد آن بودیم که فشارهای عربستان سبب شد که امارات یکی از بزرگ ترین شرکاء اقتصادی ایران در منطقه سطح روابط خود را با کشورمان کاهش دهد.

حسینی با اشاره به اینکه با وقوع این تنش ها عربستان مناطق تحت نفوذ ایران را از دست خواهد داد  و ایران نیز مناطق و بازارهای تحت نفوذ عربستان را، افزود: تنش های فوق به ضرر منطقه بوده و هیچ یک از دو کشور از این تنش ها سود نخواهند برد.

این فعال اقتصادی در ادامه توضیح داد: تنش میان ایران و عربستان به عنوان دو کشور مهم در اوپک بر نوسانات قیمت نفت نیز بی تاثیر نخواهد بود. همانطور که در قدیم نیز شاهد آن بودیم هر گاه میان این دو کشور روابط گرم و خوبی برقرار بوده است قیمت نفت بهبود یافته و هرگاه این روابط به تیرگی و سردی متمایل شده است به ضرر بازار نفت بوده است. در حال حاضر نیز با این اتفاق رقابت میان دو کشور در اوپک تشدید می شود و همکاری ها میان دو کشور در این سازمان کاهش می یابد که ممکن است سبب شود اعضا نتوانند تصمیمات و توافقاتی را در این سازمان انجام دهند.

پرواضح است که تنها نمی توان با بررسی ارقام صادرات و واردات میان دو کشور تصمیم گیری کرد که کدامیک از این کشورها از تشدید تنش ها و قطع ارتباط سود خواهند برد. اما نگاهی اجمالی به واکنش کشورهایی غیر از کشورهای عربی نشان از آن دارد که موضع این کشورها نسبت به ایران منعطف تر از عربستان بوده است و از سوی دیگر روزانه شاهد ورود هیأت های اروپایی به کشورمان برای سرمایه گذاری هستیم و برجام نیز بزودی اجرایی خواهد شد. امید است که با اجرایی شدن برجام ایران بتواند بازارهای هدف جدیدی برای کالاهای ایرانی بدست آورده و با تکیه بر اقتصاد مقاومتی بتواند صادرات غیرنفتی خود را افزایش دهد تا اینگونه تنش ها در سطح منطقه نتواند بر تجارت خارجی کشورمان اثرات منفی بر جای بگذارد.